Terugblik op Turkije over 2009

Welke punten omtrent Turkije hebben vooral uw aandacht getrokken gedurende 2009?
De onverwachte snelle economische groei van Turkije en het herstel van haar financiële markt na de wereldwijde crisis zijn voor mij twee belangrijke punten, welke overigens naar mijn mening niet genoeg media-aandacht hebben gekregen in Nederland.

Denk hierbij aan enkele sterke projecten vanuit Turkije (zoals het besluit van het Turkse oliestaatsbedrijf om per januari 2010 in de Zwarte Zee te boren naar olie[1], het doel om de één na grootste olijfolieproducent te worden[2], de uitbreiding van Turkish Airlines naar Afrika[3], een Turks windenergieprogramma[4] alsmede de aanschaf van een Italiaans-Nederlands windenergiepark[5]) en de sterke stijging van de Turkse aandelenmarkt in december 2009.[6]

Denkt u dat deze ontwikkelingen ook in 2010 zich zullen voortzetten?
Met de strategische ligging van Turkije kan het haast niet anders, het is Turkije dat pas onlangs bewust is geraakt van haar eigen geografisch sterke ligging.[7] Daarvoor speelde Turkije daar helemaal niet op in, wat nu wel erg anders is onder de nieuwe Minister van Buitenlandse Zaken Ahmet Davutoğlu.[8]

Zo zal Turkije met de Nabucco-pijpleiding Europa verbinden met Azië, Rusland, de Kaukasus, het Midden-Oosten en het Arabische schiereiland. Omdat Europa in 2020 bijna 77% van haar benodigde aardgasbehoefte zal moeten importeren, kan het Turkije (als doorvoerhaven waarover de pijpleidingen grotendeels lopen) niet missen.[9]

Maar naast een energiedoorvoerhaven, is Turkije ook als handelsdoorvoerhaven erg geschikt. Zo zal China’s vierde grootste autofabrikant Chery ruim $550 miljoen investeren in Turkije om zo Europa te kunnen bereiken.[10]

En als laatst is ook de binnenlandse markt op financieel gebied zo sterk geworden dat ondanks de economische crisis er toch meer besteed wordt door de consumenten dan het jaar daarvoor. Denk bijvoorbeeld aan de aankoop van een nieuwe auto, dat is in Turkije met 3,6% gestegen in de maanden januari tot november van 2009 in vergelijking met dezelfde maanden in 2008.[11] Dat is groot nieuws hoor, vrijwel overal anders (Europa etc.) zijn de grote aankopen zoals auto’s juist gedaald door de recessie. Het is dan ook niet frappant dat Prada juist het jaar 2009 heeft uitgekozen om haar eerste winkel in Turkije (İstanbul) neer te zetten, de koopkracht is er namelijk aanwezig.[12] Iets dergelijks zien we ook met Akenerji (letterlijk: Schone Energie), een bedrijf gespecialiseerd in natuurlijk gas. Dat bedrijf heeft namelijk genoeg vertrouwen in de Turkse economie om haar kapitaal met 475% te verhogen.[13] Turkije ziet haar banken ook verrassend snel herstellen van de economische crisis, zonder enig hulp van de overheid dan ook.[14]

Ik had eigenlijk de vooruitgang omtrent de Koerdische en Armeense situaties verwacht te horen?
Uiteraard zijn dat ook grote sprongen vooruit en inderdaad het noemen waard. 2009 stond vrijwel in het teken van deze twee ontwikkelingen en ook op de valstreep worden er nog nieuwe positieve ontwikkelingen ingevoerd. Denk bijvoorbeeld aan het Turkse SU TV dat na Koerdisch vanaf 28 december 2009 elke avond om 20:00 het nieuws ook in het Armeens zal uitzenden voor de Armeense Turken.[15] Want voor Koerdisch zijn er al nu al veel mogelijkheden qua uitzending op televisiezenders.[16]

Zijn er ook ontwikkelingen buiten Turkije die u het noemen waard vindt?
Ik ben de laatste tijd erg positief over Bulgarije en de ruim 2 miljoen etnische Turken (van het totaal van ongeveer 7 miljoen inwoners) die daar wonen. Dit komt vooral door de toetreding van Bulgarije tot de Europese Unie.[17]

En wat vindt u minder plezante ontwikkelingen in Turkije in het afgelopen jaar?
De immens hoge boete die Doğan Yayın Holding A.Ş. heeft ontvangen is natuurlijk een grote klap voor de vrije media in Turkije, maar ik ga er vooralsnog vanuit dat dit geen politieke motieven had.[18] Het is ook belangrijk om te weten dat de beleggers nog steeds vertrouwen hebben in Doğan, de aandelen stegen met ruim 5%.[19] Een ander voorbeeld vind ik de sluiting van verschillende websites in Turkije, behalve het feit dat je via een simpele proxy de sites alsnog kan bezoeken, vind ik het ook slecht voor de beeldvorming.[20]

Hoe voorziet u de situatie tussen Turkije en Noord-Irak? Zou Turkije Noord-Irak kunnen binnenvallen?
Als we kijken naar het voorstel van de Noord-Irakese Koerden, dan zien we een duidelijke toenadering tot Turkije:

"Ankara has rejected a recent report suggesting Iraqi Kurds might consider joining Turkey, saying the country’s borders are not subject to debate."

"The report also quoted an unnamed Kurdish official as saying, "We have the right to be independent, but if that doesn’t work out, then I’d rather be with Turkey than Iraq." It also quoted Fuad Hussein, the chief of staff of Massoud Barzani, the leader of the regional administration in northern Iraq, as saying that if the Shiites choose Iran, and the Sunnis choose the Arab world, then the Kurds would have to ally themselves with Turkey."
http://www.hurriyet.com.tr/english/domestic/12047999.asp?scr=1

Een daadwerkelijke invasie hoeft dus eigenlijk niet plaats te vinden, een economische annexatie (wat nu eigenlijk al gaande is) lijkt voldoende om Turkije's grip op Noord-Irak uit te bouwen. Je zou zelfs kunnen stellen dat de Amerikaanse inval in Irak een flink voordeel is geweest voor de Turken.[21]

U voorziet in 2010 dus een Turkse toenadering tot de Arabische en/of islamitische wereld?
Het afgelopen jaar heeft Turkije inderdaad alleen met Syrië al ongeveer 50 bilaterale overeenkomsten ondertekend.[22] Ook is er een Turks mediasatelliet de ruimte in geworpen om een Arabisch zender vanuit Turkije mogelijk te maken, dit zender zou door de uitzending van Arabisch-Turkse programma’s een nieuw publiek moeten creëren in de Arabische landen, alsmede een Turks sympathie onder de veelal anti-Turkse Arabieren moeten verspreiden.[23] Niet te vergeten de militaire marineoefening tussen Egypte en Turkije in afgelopen november van 2009.[24] Maar desondanks geloof ik, tezamen met het merendeel van de Turkse intellectuelen, dat het voornaamste doel van Turkije nog altijd Europa is.[25] Zelfs de sceptische en kritische Turkse nobelprijswinnaar Orhan Pamuk vindt dat Turkije een plek verdient in Europa.[26] Turkije is eigenlijk ook een niveau te hoog voor de Arabische landen, het zou weinig baat hebben om daar een focus op te leggen. Democratisch, politiek, technologisch, economisch en diplomatiek stellen die landen nu eenmaal minder voor dan Turkije.[27]

U ziet Turkije binnen aanzienlijke tijd dus toetreden tot de Europese Unie?
Dat weet ik niet, maar Turkije heeft wel al enkele projecten lopen die zich daarop toespitsen. Denk hierbij aan de Turkse distributie van netwerkplanning en stroom, dat overigens samen met Nederland wordt ondernomen als onderdeel van de EU-toetreding van Turkije.[28] Maar ik zie dit meer als de economische groei van Turkije, waardoor het uiteindelijk de Europese Unie zal zijn dat meer profijt zal hebben aan de toetreding van Turkije dan andersom.[29] Nu al staat Turkije bovenaan de 2010-lijst van favoriete vakantiebestemmingen[30] en waren de Britse toeristen in 2009 met ruim 9,5% gestegen ten opzichte van het jaar daarvoor.[31] In totaal steeg het aantal toeristen zelfs met 2,4% tot bijna 26 miljoen toeristen gedurende de eerste 11 maanden van 2009.[32] Dit zijn allemaal tekenen dat Turkije ook de komende jaren meer inkomsten zal vergaren, niet alleen uit toerisme maar ook uit bijvoorbeeld Nabucco en handelsovereenkomsten. Ook zijn er nog problemen die aangekaart moeten worden, denk hierbij aan sommige Koerdische families nog steeds leven volgens middeleeuwse gebruiken zoals eerwraak.[33]

Ziet u nog andere aantrekkelijke projecten waarmee Turkije momenteel bezig is?
Ik zie wel dat Turkije door haar economische groei, nu eindelijk eens de middelen tot haar beschikking heeft om zich ook op technologische, culturele en historische aspecten te laten. Zo is Turkije momenteel bezig met een internetzoekmachine die ook de Turkse karakters (zoals ü, ğ, ş, ı, ö en ç) ondersteund.[34] Tevens speelt Turkije in op de toekomstige machtsverschuiving door goede banden met India aan te knopen.[35] Eén vrijhandelsverdrag is zelfs al ondertekend tussen beide opkomende grootmachten.[36] Naast India worden de banden met Rusland ook aangehaald.[37] Maar ook de aandacht die de minderheden krijgen gaat gestaag omhoog; het was al om over naar huis te schrijven maar toch. Zo zal de Grieks-Orthodoxe Halki Seminargebouw begin 2010 geopend worden.[38] En natuurlijk wordt dit in de westerse media compleet verkeerd weergegeven, maar dat is gewoon weer een perfect voorbeeld van Edward Said’s oriëntalisme.

Vindt u dat Nederland ook een verkeerd beeld geeft van Turkije?
Uiteraard, maar dat neemt niet weg dat de internationale betrekkingen tussen Nederland en Turkije wel goed bezig zijn. Zo heeft de Nederlandse verzekeringsmaatschappij Eureka 80% van de Turkse Garanti Bank gekocht en zal het in 2010 veel van haar investeringen in Turkije beleggen.[39] Nederland heeft momenteel ook 18 miljard dollar aan investeringen lopen in Turkije.[40] Het Nederlandse KEMA helpt Turkije met haar distributie van netwerkplanning.[41] Ruim 20% van het buitenlandse kapitaal dat Turkije de afgelopen vijf jaar heeft ontvangen aan investeringen, is afkomstig uit Nederland.[42] Zodoende hebben de Nederlandse Minister van Buitenlandse Handel Frank Heemskerk en zijn Turkse collega Zafer Çağlayan in İstanbul het ‘Nederlands Centrum voor Buitenlandse Investeringen’ geopend.[43] Mede hierdoor, en de opkomst van Turkije als een economisch en diplomatiek grootmacht, weigerde Nederlands Minister van Buitenlandse Zaken Verhagen om Turkije te straffen.[44] Het kon ook niet anders omdat Turkije niet langer “het kleine broertje van Europa” is, het begint op een gelijk niveau te komen en dient ook als gelijkwaardig behandeld te worden.

Wat is uw vooruitblik voor 2010 aangaande Turkije?
Als laatst moeten we natuurlijk niet vergeten dat 2010 het jaar van İstanbul zal worden, het is namelijk verkozen tot culturele hoofdstad van Europa.[45] Op diplomatiek gebied zie ik Turkije en Israël weer op het hoogste niveau samenwerken, dit is eigenlijk nu al het geval met de toetreding van beide landen tot het Europese Nucleaire Onderzoekscentrum CERN.[46] En de militaire samenwerking van beide landen is ook al aan de orde.[47] De kennis omtrent nucleaire en schone energie die Turkije de afgelopen periode heeft vergaart, zet het Anatolische land ook verder op de kaart. Zo heeft Georgië Turkse (en Zuid-Koreaanse) bedrijven opdracht gegeven om drie hydro-elektrische energiecentrales te bouwen voor een ruime 1 miljard dollar.[48] Verder zal Turkije ook weer een toenadering tot Azerbeidzjan maken, wat eigenlijk nu ook al aan de orde is.[49] Om maar niet te spreken van de vooruitgang op milieuduurzaamheid[50] en windenergie.[51] Andere investeringen zoals op het gebied van olie, door Texaanse zakenmannen, zijn ook veelzeggend.[52] Maar het zijn niet alleen maar buitenlandse investeringen in Turkije die van zich laten spreken, ook Turkije investeert flink in haar buurlanden. Zo heeft Turkije al bekend gemaakt dat het 3,5 miljard dollar zal investeren in de aardgasontwikkelingen van İran.[53]

En op diplomatiek gebied aangaande Cyprus en Karabağ?
Turkije zal nu toch haast moeten maken om druk uit te oefenen op Armenië zodat de Armeense troepen zich eindelijk terugtrekken uit Karabağ.[54] Maar volgens Aliyev is er zelfs al een overeenkomst gesloten.[55] Over Cyprus heb ik ook het gevoel dat het allemaal goed komt, getuige mijn artikel daarover.[56] Maar men moet niet vergeten dat de Turkse Cyprioten ook gehoord dienen te worden, zo vindt 77,9% een twee separate staten op het eiland de beste oplossing.[57]